۵ مرحله رشد گروهی در مددکاری گروهی اجتماعی

۵ مرحله رشد گروهی در مددکاری گروهی اجتماعی

گردآوری و ترجمه: جواد طلسچی یکتا؛ مددکار اجتماعی

در مددکاری گروهی، افراد با پیشینه‌ها، تجربیات و شخصیت‌های مختلف گرد هم می‌آیند و فرآیند کار با یکدیگر را به چالش می‌کشند. با این حال، درک مراحل توسعه گروهی می تواند روند را روان تر و سازنده تر کند.

مراحل رشد گروهی دنباله مراحلی است که یک گروه در شرایطی که با هم برای رسیدن به اهداف مشترک کار می کنند طی می نمایند.

درک این مراحل مهم است زیرا چارچوبی را برای تسهیل‌گران و اعضای گروه فراهم می‌کند تا چالش‌هایی را که ممکن است پیش بیاید، پیش‌بینی کرده و به آنها رسیدگی کنند، که در نهایت منجر به نتایج موفق برای گروه خواهد شد.

در این مقاله، تعریف مددکاری گروهی و اهمیت درک مراحل رشد و توسعه گروهی را بررسی خواهیم کرد.

۵ مرحله رشد گروهی

مرحله ۱: شکل گیری

مرحله تشکیل گروه، اولین مرحله از رشد گروه است، جایی که گروه در ابتدا تشکیل می شود و اعضا با یکدیگر آشنا می شوند. در طول این مرحله، اعضای گروه ممکن است از نقش ها و مسئولیت های خود مطمئن نباشند، و ممکن است زمانی که افراد خود را در گروه مستقر می کنند، کمی اضطراب و عدم اطمینان وجود داشته باشد.

مرحله شکل گیری با موارد زیر مشخص می شود:

• اعضا به یکدیگر معرفی می شوند و همچنین هدف و یا اهداف گروه مطرح می گردد.
• اعضا ممکن است محترم باشند و از درگیری یا اختلاف اجتناب کنند.
• اعضا ممکن است در مورد نقش ها و مسئولیت های خود در گروه دچار عدم اطمینان و نگرانی بشوند.
• اعضا ممکن است به دنبال توضیح و یا تشریح در مورد انتظارات و هنجارهای گروه باشند.

مرحله شکل گیری می تواند چندین چالش را به همراه داشته باشد، از جمله:

• عدم اطمینان و اضطراب در بین اعضا که منجر به عدم مشارکت یا تعهد می شود.
• ارتباطات و تعامل محدود بین اعضا می تواند منجر به سوء تفاهم یا از دست دادن فرصت ها شود.
• مشکل در ایجاد ارزش ها و هنجارها و انتظارات متفابل گروهی که می تواند منجر به سردرگمی یا تعارض شود.

با این حال، مرحله شکل گیری نیز فرصت هایی را برای گروه فراهم می کند، از جمله:

• فرصتی برای ایجاد یک بستر لازم جهت اعتماد و ارتباطات فی مابین اعضا می شود
• فرصتی برای شفاف سازی اهداف و انتظارات گروه و ایجاد هنجارها و رویه ها می شود
• فرصتی برای ایجاد لحن (و یا ریتم و آهنگ) مشخص برای ارتباط آزاد، احترام و همکاری بین اعضا

راهبردهای تسهیلگران برای حمایت از گروه ها در مرحله تشکیل

تسهیل‌کننده‌ها می‌توانند گروه را در مرحله شکل‌گیری از طریق:

• تعیین انتظارات واضح برای اهداف، هنجارها و رویه های گروهی
• فراهم کردن فرصت هایی برای آشنایی اعضا، مانند یخ شکن ها یا تمرین های تیم سازی،
• تشویق ارتباط باز و گوش دادن فعال در بین اعضا.
• ایجاد یک محیط مثبت و حمایتی که اعتماد و همکاری را تقویت می کند
• ارائه راهنمایی و حمایت لازم از اعضا در هنگام تعیین نقش ها و مسئولیت هایشان در گروه

مرحله ۲: طوفان

مرحله طوفان مرحله دوم رشد و توسعه گروه است، جایی که اعضای گروه ممکن است در هنگام کار برای دستیابی به اهداف گروه شروع به تجربه درگیری و اختلاف کنند. در طول این مرحله، افراد ممکن است ایده ها و دیدگاه های یکدیگر را به چالش بکشند و منجر به تنش و ناامیدی شوند.

مرحله طوفان با موارد زیر مشخص می شود:

• اعضا ممکن است در حین کار برای دستیابی به اهداف گروه دچار تعارض و اختلاف نظر شوند.
• اعضا ممکن است ایده ها و دیدگاه های یکدیگر را به چالش بکشند که منجر به تنش و ناامیدی شود.
• اعضا ممکن است شروع به ایجاد نقش ها و مسئولیت های خود در گروه کنند.
• ارتباطات ممکن است بازتر و مستقیم تر شود و اعضا نظرات و احساسات خود را آزادانه تر بیان کنند.

چالش ها و فرصت ها در مرحله طوفان:

• درگیری و تنش بین اعضا منجر به عدم اعتماد و همکاری می شود.
• مشکل در مدیریت پویایی گروه، که منجر به جنگ قدرت یا دسته ها می شود
• خطر جدا شدن یا ترک کامل اعضا از گروه.

با این حال، مرحله طوفان نیز فرصت هایی را برای گروه فراهم می کند، از جمله:

• فرصتی برای رسیدگی به تعارضات و اختلاف نظرها و یافتن راه حل هایی که برای همه مفید باشد
• فرصتی برای ایجاد حس انسجام و وحدت در بین اعضا، در شرایطی که در تلاش جهت دستیابی به اهداف مشترک هستند
• فرصتی برای یادگیری از یکدیگر و به چالش کشیدن ایده های یکدیگر به شیوه ای سازنده.

تسهیل‌گران می‌توانند گروه را در مرحله طوفان با موارد زیر حمایت کنند:

• تشویق جهت برقراری ارتباط باز و گوش دادن فعال در بین اعضا.
• ایجاد قوانینِ پایه برای ارتباطات محترمانه و حل تعارض.
• ایجاد فرصت برای اعضا برای به اشتراک گذاشتنِ دیدگاه ها و نظرات
• اعضا را تشویق می کند تا علیرغم تنش ها و اختلافات سلایق و نظرات، به شیوه ای مثبت و سازنده باهم کار کنند.
• تقویت حس انسجام و وحدت در بین اعضا، با تأکید بر اهداف و ارزش های مشترک گروه

مرحله ۳: هنجارسازی

مرحله هنجاری سومین مرحله رشد گروهی است، جایی که اعضای گروه شروع به ایجاد حس انسجام و اتحاد در جهت دستیابی به اهداف مشترک خود می کنند. در طول این مرحله، افراد ممکن است شروع به پذیرش و قدردانی از تفاوت های یکدیگر کنند که منجر به افزایش همکاری و اعتماد متقابل مابین آنها می شود.

مرحله هنجاری با موارد زیر مشخص می شود:

• اعضا شروع به ایجاد حس انسجام و اتحاد می کنند که در جهت دستیابی به اهداف مشترک شان تلاش خواهند داشت.
• اعضا شروع به پذیرش و قدردانی از تفاوت ها و نقاط قوت یکدیگر می کنند.
• ارتباطات بازتر و حمایت‌گرانه تر می‌شود و اعضا بازخورد سازنده‌ای نسبت به یکدیگر ارائه می‌کنند.
• اعضا شروع به ایجاد نقش ها و مسئولیت های خود در گروه می کنند که منجر به افزایش همکاری و اعتماد متقابل آنها می شود.

مرحله هنجاری می تواند چندین چالش را ایجاد کند، از جمله:

• خطر رضایت و عدم انگیزه در بین اعضا وجود دارد زیرا آنها بیش از حد با یکدیگر راحت می شوند.
• مشکل در حفظ هنجارها و انتظارات متقابل گروه، که منجر به قهقرایی بالقوه در مرحله طوفان می شود.
• خطر تفکر گروهی و انطباق، جایی که اعضا ممکن است در بیان نظرات خود یا به چالش کشیدن تصمیمات گروه تردید داشته باشند.

با این حال، مرحله هنجاری نیز فرصت هایی را برای گروه فراهم می کند، از جمله:

• شانس ایجاد حس اعتماد و همکاری در بین اعضا که منجر به افزایش بهره وری و خلاقیت می شود
• فرصتی برای قدردانی و استفاده از نقاط قوت و تفاوت های یکدیگر
• فرصتی برای ایجاد یک فرهنگ گروهی مثبت و حمایتی که ارتباطات باز و احترام را تقویت می کند

تسهیل‌گران می‌توانند گروه را در مرحله هنجارسازی از طریق:

• تقویت هنجارها و انتظارات مثبت گروه
• تشویق اعضا به قدردانی و استفاده از نقاط قوت و تفاوت های یکدیگر.
• فراهم کردنِ فرصت هایی برای اعضا جهت دریافت و ارائه بازخوردهای سازنده
• تشویق جهت ارتباط باز و گوش دادنِ فعال در بین اعضا.
• تقویت حس وحدت و همکاری با تأکید بر اهداف و ارزش های مشترک گروه

مرحله ۴: اجرا

مرحله اجرا چهارمین و آخرین مرحله رشد گروهی است که در آن اعضای گروه به طور موثر با هم کار می کنند تا به اهداف مشترک خود دست یابند. در این مرحله افراد نقش ها و مسئولیت های خود را مشخص می کنند و سطح همکاری و بهره‌وری بالایی وجود دارد.

مرحله اجرا با موارد زیر مشخص می شود:

• اعضا برای دستیابی به اهداف خود به طور موثر با یکدیگر همکاری می کنند.
• سطح بالایی از همکاری و بهره وری وجود دارد.
• اعضا نقش ها و مسئولیت های خود را مشخص کرده اند و در کار کردن با هم راحت هستند.
• ارتباطات باز و سازنده است و ارائه بازخورد و حمایت از یکدیگر صورت می پذیرد.
• اعضا بر روی دستیابی به اهداف مشترک گروه متمرکز هستند.

مرحله اجرا می تواند چندین چالش را به همراه داشته باشد، از جمله:

• خطر عدم رضایتمندی گروهی و یا از دست دادن انگیزه در بین اعضا.
• مشکل حفظ شتاب و بهره وری عملکرد گروه.
• خطر تفکر گروهی و انطباق، جایی که اعضا ممکن است در بیان نظرات خود یا به چالش کشیدنِ تصمیمات گروه تردید داشته باشند.

با این حال، مرحله اجرا نیز فرصت هایی را برای گروه فراهم می کند، از جمله:

• شانس دستیابی به اهداف و مقاصد مشترک گروه
• فرصتی برای استفاده از توانایی ها و مهارت های یکدیگر برای رسیدن به موفقیت
• فرصتی برای حفظ فرهنگ گروهیِ مثبت و حمایتی که ارتباطات مبسوط و احترام متقابل را تقویت می کند

تسهیل‌کننده‌ها می‌توانند گروه را بر روی صحنه حمایت کنند:

• تشویق به همکاری و ارتباط مستمر بین اعضا.
• فراهم کردن فرصت هایی برای اعضا تا در مورد پیشرفت و دستاوردهای خود فکر کنند
• حفظ تمرکز بر اهداف و مقاصد مشترک گروه.
• شناخت و تجلیل از موفقیت ها و دستاوردهای گروه
• تشویق اعضا برای ادامه به چالش کشیدنِ یکدیگر و تلاش برای برتری جویی.

مرحله ۵: تعویق

مرحله تعویق مرحله نهایی توسعه گروه است، جایی که گروه منحل می شود یا به پروژه دیگری منتقل می شود. در این مرحله، اعضای گروه در مورد دستاوردها و تجربیات خود فکر می کنند و برای مراحل بعدی آماده می شوند.

مرحله تعویق با موارد زیر مشخص می شود:

• گروه منحل می شود یا به پروژه دیگری منتقل می شود.
• اعضا در مورد دستاوردها و تجربیات خود در طول کار گروهی فکر می کنند.
• اعضا ممکن است طیف وسیعی از احساسات، از جمله غم، تسکین و هیجان را تجربه کنند.
• ممکن است با پایان یافتنِ کار گروهی، احساس بسته شدن و کامل شدن وجود داشته باشد.

مرحله تعویق می تواند چندین چالش را ایجاد کند، از جمله:

• تأثیراتِ عاطفیِ انحلال، که می تواند برای برخی از اعضا دشوار باشد،
• و مشکل در شناخت و تجلیل از دستاوردها و موفقیت های گروه.
• از دست دادن بالقوه انسجام گروهی و اهداف مشترک

با این حال، مرحله تعویق نیز فرصت هایی را برای گروه فراهم می کند، از جمله:

• فرصتی برای تأمل در دستاوردها و موفقیت های گروهی
• فرصتی برای قدردانی از مشارکت یکدیگر در کار گروهی.
• فرصتی برای آماده شدن برای پروژه ها یا همکاری های آتی

تسهیل‌کننده‌ها می‌توانند گروه را در مرحله تعویق از طریق:

• فراهم کردن فرصت‌هایی برای اعضا تا در مورد دستاوردها و موفقیت‌های خود تأمل کنند و جشن بگیرند
• قدردانی از مشارکت هر یک از اعضا در کار گروهی.
• کمک به اعضا برای انتقالِ تجاربِ کارگروهی به پروژه ها یا همکاری های آینده
• ایجاد حس بسته شدن و کامل شدن با پایان گروهی
• فراهم کردنِ منابع و پشتیبانی برای اعضایی که ممکن است با تأثیرات عاطفیِ انحلال دست و پنجه نرم کنند.

نتیجه گیری

در پایان قابل به ذکر است، درک مراحل رشد گروهی برای تسهیلِ کار گروهی موثر و حیاتی است. هر مرحله چالش‌ها و فرصت‌های منحصربه‌فردی را برای اعضای گروه و تسهیل‌گران فراهم می کند و درک این پویایی‌ها می‌تواند به ارتقای انسجام و بهره‌وری گروه کمک کند.

به طور خلاصه، پنج مرحله رشد گروه عبارتند از:

• تشکیل – جایی که اعضای گروه گرد هم می آیند و نقش ها و مسئولیت های خود را تعیین می کنند.
• طوفان – جایی که ممکن است تنش ها و اختلافات بین اعضای گروه به وجود آید، زیرا آنها برای ایجاد موقعیت و نقش خود تلاش می کنند.
• هنجارسازی – جایی که اعضای گروه درک مشترکی از اهداف گروه ایجاد می کنند و برای دستیابی به آنها همکاری می کنند.
• عملکرد – جایی که اعضای گروه برای دستیابی به اهداف و مقاصد مشترک خود به طور مؤثر با هم کار می کنند.
• تعویق – جایی که گروه منحل می شود یا به پروژه دیگری منتقل می شود و اعضا در مورد دستاوردها و تجربیات خود فکر می کنند.

توجه به این نکته مهم است که توسعه گروه یک فرآیند مداوم است و ارزیابی و بازتاب منظم پیشرفت گروه ضروری می باشد. این ارزیابیِ مداوم می تواند به تسهیلگران کمک کند تا هر گونه چالش یا مسائلی را که ممکن است ایجاد شود شناسایی کرده و گام های پیشگیرانه ای برای رسیدگی به آنها بردارند.

به طور خلاصه، درک مراحل توسعه گروه و راهبردهای حمایت از گروه ها در هر مرحله می تواند به تسهیلگران کمک کند تا انسجام، بهره وری و موفقیت گروه را ارتقا دهند.

منابع مورد استفاده برای این مطلب

Tuckman, B. W. (1965). Developmental sequence in small groups. Psychological Bulletin, 63(6), 384-399

Bruce, A., & Pepitone, A. (1999). A review of Tuckman’s model of group development: Implications for practice. Journal for Specialists in Group Work, 24(3), 234-245

Corey, G. (2016). Theory and practice of group counseling. Cengage Learning

Johnson, D. W., & Johnson, F. P. (2013). Joining together: Group theory and group skills. Pearson

Wheelan, S. A. (2013). Creating effective teams: A guide for members and leaders. Sage Publications

American Psychological Association (APA) Group Psychology and Group Psychotherapy Division 49: http://www.apadivisions.org/division-49/index.aspx

International Association for Group Psychotherapy and Group Processes (IAGP): https://www.iagp.com